Republic of
India kum 50 a chin in tua hun a Lok Sabha speaker PA Sangma lamkaina nuai ah
India dung-le-vai ah India Danbupi nuoi a chi-le-zaat chi tuom tuom umna India
mipite a huom suoh nai chi telsui in ana vah kawi uhi. ‘The National Commission
to Review the Working of the Constitution’ vaiguon tungtawn in India danbupi
etthana ana nei ua, a sil mukhiette uh “Reviewing the Constitution” chi’n laibu
in ana bawl khia uhi. Tamna a sil mukhiet uh poimaw dieh ahileh ‘Secular’ chi
thu teng preamble ah tuong nanleh India pen secular ahilou dan atha in mukhie
uhi. Tuaban ah, a sil mukhiet uh tampite lah a state chin a zalenna ahisihleh
state ngente dei-le-ngai zong genpha in um hi.
Mar 31, 2013
Mimal kalthu leh nampi khantouna
Khovel ah lungsim ngaisutna toh kisai mihing zaat tuom tuom um, sil khat
pou pou ahoilam a mu pawl, khen khat inlah a selam ngen ngen ngaisut, khen khat
kia ahita leuleu le lah mimal kal a kitheisiemlouna a um zieha a hoi ding
hinanleh a selam a mu sawm tei tei, pawl dang khat ahikia leh a mi muda nanleh
a ngaidan mudalou chi um thei zel. Tuabang kal ah a ngaisutna pomthei sih
nanleh mimal khat leh khat kikal a tahsa kimudahna pen umlou chi zong um thei
veve hi.
Khovel pumpi a gam changkang pen a kigen United States te’n general
election asai chiengun ahileh presidential candidatete mun chin gam chin a a
ngaidan uh kibanglou ahiman in dem chitah in kidem zel ua, hinanleh a mimal in
ki mudah leh kideh lou uh chi I thei chiet uhi. Ideology clash (ngaidan
kibahlouna) nei u leh zong a mimal in kideh vate lou uhi. Anaipen a etsahna
di’n, President Barack Obama in election hun sunga sithu nam zen a akidempi leh
kimu uleh kihau ding bang phiel a kihou uh hinanleh akimu chieng un mimal kal
ah ki mudahna um sahlou uhi. President kai pen pen in a kailou pen toh na
semkhawm dingin a nuoitah uah koi thei zel uhi.
Organisation khen khat ah ahileh mimal kimu siemlouna ziehin a ngaidan
uh pawlpi a di’a hoi hinanleh ki pawmpieh nuomlou vevaw ana um zel veve hi. Na
kana sep khahna mun khat ah, kou team a manager pa leh team danga manager pa
kal a mimal kitheisiemlouna a um ziehin amau gel mai hilou, a nuoi ua semte
tanpha nasatah in nasepna leh ngaisutna hing subuoipha uhi. Team tuom tuom hinanleh
nasep in a tup leh a ngiim kibang ahiman in a ngaidan uh kikum in sungkhawm
thei uh hitaleh ka tupna uh nuom tah a tungthei ding hina zenpi, director
tanpha a’ng ki involve ngai vawt in um hi.
Zou Ham leh Khangthu National Seminar Lawchingtah in Jou Uh
Lamka, 5 Jan 2013 (ZLT): Zou Literature Society, India saina leh Central Institute of Indian Languages, Mysore
sponsore na nuai ah Jan 3-5 sung Zougal Hall, Zoveng ah National Seminar on the
Zou Language and History sai in um a, tuni’n Dr GDP Shastri, Head of Endangered
and Tribal Languages, CIIL Mysore leh Shri Chandramani, Research Scholar, CIIL,
Mysore te zingun hina toh vaiguon khahna nei uhi.
Zingun a pang Dr GDP Shastri, Head of Endangered and Tribal Languages,
CIIL Mysore in a thugenna ah Independent India ah nam neuter ham leh tawndan
kepbitna dingin pan theitan in pan kilah. 1893 kum in British te’n Linguistic
Survey of India ana bawl ua, tuahun apat in tunitan in ham-le-pau toh kisai survey
ahi ding bangtah in kibawl nailou chi hi. Hinanleh CILL panlahna toh India gam
sunga ham-le-pau chi tuom tuom umte kepbitna dinga pan nasah lah ahidan uh gen
hi. India ah Tamil ahisihleh Telegu ham chilei mi tamtah in thei dinga,
hinanleh Zou ham chi’n gen lei mi a thei um khollou meithei ahiman in tam bang
National level in seminar a tam theipen poimaw a, ma ban a zong pantheina chin
a hing panpi di’a masa ka hi zing hi chi hi.
Tualeh special guest Shri Chandramani, Research Scholar, CIIL Mysore in
agenna ah Zou te’n script na li nei uh pen nasatah a support tu khat ka hi zing
hi. Tam toh kisai in zong research kana bawl thamta hi chi’n gen hi. A genbe
zelna ah India gam sung Tibeto-Burman mite lah a tam bang mahni script nei a
thumna khu Zou te ahi chi hi. Tua bang ahi ziehin Zou namte ahileh mite sanga
changkang zaw leh khangtou zaw chipen na script un tahlang hi chi’n athugen jou
hi.
Nampi Khanna di’n Ngaidan Tampi Poimawh
National Seminar on the Zou Language and History vaiguon Zogal Memorial
Hall Complex a zah ahi toh kituoh in nam khat Literature khansahna di’a poimawh
toh kisai ngaidan tamlou I sung ding.
Laibu giel khen khat in Literature ahileh mihing hinkhuo limlang bang,
ngaidan leh mihing lungtang a lunggulte puonzahna lampi ahi dungjui in leitung
a mihing a um laisie literature pen a pieng zel ding leh lam tuom tuom a khang
zel ding chi khat ahi. Tuaziehin literature pen a dih pen pen chi umthei lou
leh a dihlou chi zong um theilou chi uhi.
Khovel ah Greek ham pen literature lam a hausa pen di’a gintat ahi,
khovel a ki zang tam pen English ahileh literature lam ah tua chi hausat
senglou ahi man in ham tuom tuom apat kaikhawm in English ham suoh zel mai hi.
Literature I chi pen Pu-Pa khang apat I neisa tampi um tham hi, hinanleh khovel
khan dungjui in literature zong khang zel ahiman in khangluilai ham pen akichin
zawhlouna tampi um hi. Laibu khen khat ah ‘literature is a living thing, that
keeps on growing and changing’ chi hi.
Kum 2013 Adi’a CCpur in A Poimawh
Guite Road - District Damna Di’n: Kum
peisa apat sil tungte et in hung hing tung jel dingah NH-39 (Dimapur, Kohima,
Tadubi, Senapati, Kangpokpi, Motbung, Imphal) lampi pen nasa sem a hing buoi
toujel dinga mu thei in um hi. Naga leh Meitei kal ah kitheisiemlouna lien deu
deu ahiban ah, sil neu neuter ban ah Kuki state demand toh kisai in kum dang
sangin khahtan in hing um tam zaw dingin lang hi. Tuachi ahitaleh Churachandpur
district in tuahun chienga zong ne-le-ta buoilou a I um theina ding lampi um
sun Guite road lam pibawl pen alou theilou hing suoh ding hi. Jiribam lam lah
bang chituh in siempha nan uleh tua a tunga I gente’n a toupha uh ahi zieh in a
buoi ding a theisa ahi jel hi.
Lamka Traffic Rules: Kum peisa apat
in Lamka police leh Traffic police te’n nasatah in Lamka khopi sungah duty
hoitah in hing bawl ua, traffic rule bang feltah in hing enkol uhi. Mipi ni
chin a asang a simte ki suhvai, ki touvaina nasatah in nuomtuom a, lampi
thoveng deu in kilang hi. Lamka khopi sunga gari nei teng sangin a neilou
nichin a kenga lamzawt tamzaw ahiman in mipi a ding khuolna traffic rule pen
Christmas leh New Year mei hilou a kumtawn a jui hiden thei leh khopi sunga
changkang zaw in kilang hi. Mi tamkhopta ahiman in ahithei tan in
pavement/footpath vel a van zuoh, ahisihleh dawr bawlte’n a van koina ua azahna
munte u zong suh sieng hinalai leh a dei huai hi. Tuaban ah Lamka sungah gari
speed limit poimawta hi. Traffic policete‘n ahithei tan in lamka thuom chin ah
two wheeler toh duty in traffic rule botsia a tai suohte tanpha mat hi teitei
leh a dei huai hi. Speed limit mai hilou in gari tawlte valid driving license
regular deu a check hithei nalai leh!
Kum 2012 Christmas Silthawnpieh
Kum tengin state government in winter session Christmas kuon, December
15 leh 25 kikal in nei leng ua, tua hun sungin a mun a mun ah mipite’n sil
demand nei in bandh leh general strike chite um zing, Christmas kisahkholna nasatah
in subuai zing hi. Tukum in ahileh tua I gen session hun sungin zong bandh leh
strike um, hinanleh tua sanga khawzaw Meitei film a nungah lim chiing Momoko
tunga NSCN (IM) sepei khat tatkhelna ziehin Christmas kisah khol buoina nase
dieh in kilang hi. Meitei community in zong Film Forum Manipur, Manipur State
Shumang Leela Council leh All Manipur Matam Eeshei Kanglup te panlahna tungtawn
in advantage la ua, ahithei tan in Christian te Hundampa pienni lawm dinga ki
singsahna suh buoi chitah in subuoi uhi.
December 18 ni’a Chandel Mahamani Higher Secondary School ground a
siltung, Manipuri actress Momoko Khangembam tunga NSCN (IM) sepai khat gamtatna
a dih hi’n Meiteite kiphinna a dih sih china hilou in, molestation zieha state
pumpi suhbuoi ahiban ah, a khengval a Christmas hun suhbuoi sawm tei tei ahina
pen sakhuo tuom tuom tenkhawmna gam a sil chiin di’n pichin huoilou in kilang
zaw hi. Meitei sunga organization tuom tuom lamkai te’n tam kiphinna pen
communal line a la lou di’n thupuon bawl nan uleh sil pieng leh bandh
supporterte nasepdan ah communal suosah sawm uh ahidan zong kilang hi. Helpawlte
gamtatna tengpi ki phinpi ding hitalei I gam ah lemna leh muonna bang chi’n a
um ta diei le? Communal issue suosah sawm uh ahidan kilahna ahileh December 24
ni’n Napet Chingloi ah Meitei tangval hon khat in Christmas mang di’a innlam
zuon a pei sangnaupang 13te ana soisah ban uah, numei naupang khat zumhuoi tah
in ana khoi uhi. Tua thamlou in bandh kilahkhiet nua in zong Christmas mang
dinga innlam zuonte bandh bei nanleh lungmuong in peithei lou, sepei thahat in
inn tung thei ham ham nalai uhi. Tua bang sil tung kal ah Christian
organization leh forum te’n kam khat zong kehlou a sip khin khian a a um pen
lamdang chi thei khat in um hi.
Private School v/s Employees & Students
Kum tha ahi toh kijui in Churachandpur district sunga school umte
admission kipat hing hun kiata. Adiehin Lamka khopi sunga school umte ah
sangnaupang admission sui tampi hing um ding ahi dungjui in school hoi leh minthang
hing kitu ding ua, admission leh hateng tuition fee zong hing khang huai huai
dinga lam-et ahi.
I gam a government saanginn te a duhdah lou ziehin private school pen
summeet bawlna hoitah hing suodoh ta hi. Private school bawlte mit a mu in
khang hul hul ua, akum akum in a building uh kehlien zung zung uhi. Maniipur
sungah private school pen business hoi mama hing suodoh tahi.
Ning kum All Manipur Students Union in survey abawlna uah private school
chiet chiet hinanleh admission leh tuition fee a dei dan chiet ua kibawl uh
ahidan uh talang uhi. Tunitan in private school toh kisai free structure leh
guidelines bangma government apat a um lou ziehin full autonomy nei ahiman un a
bawl dan dan uh juilou alampi dang umlou phot hi.
A hing pallun kia ding Behiang vangkhuo!
India Prime Minister Dr Manmohan Singh in May 2012 a Myanmar avehna ah
India leh Myanmar gamgi zul a summet bawlna inn (border haat) a umsa teng ban a
adang zong bawlbe ding chi’n Myanmar kumpi toh kithununna suoi ana kai uhi.
Border Haats thum koibe ding chi ahi dungjui in India solkal in Myanmar solkal
kithuzahpi in tam Border Haat umna di’n mun sawm lam enkhia ua, Behiang zong
tua 10te lah a khat in pang hi. Tam mun 10 etkhietna pat a mun telkhiet a umte
ahileh Ukhrul district apat Konkan Thana khuo, Chandel apat Molcham leh
Churachandpur apat Behiang te ahi. Tam Border Haats thumte ahileh India leh
Bangladesh gamgi zul a border haats bangja e khat kibawltha te toh honkhawm
ding chi ahita hi.
Director General of Foreign Trade in Indo - Myanmar Border Trade tungtawn
a sil ki pesawn/zuosawn thei chi’a Pubic Notice No. tuomtuom dungjui a phalna
ana piate ahileh:
Public Notice No. 289(PN)/92-97 dated 10th April, 1995 dungjui in sil 22
apat summet bawlthei di’n phalna ana um: Gua, kuvate leh aga, malta, maruaitang,
louma a pieng haichi chi tuomtuom, theiga, pangal louthul, sing, katha, tahsing
chilou gamlah sil piengte, ankam tang,
louthul, bega, munphia, sing apat pieng
gum (resin), nipipaah tang kan-gawhsa, sesame, bekan, spices (excluding nut meg,
mace, cloves/long, cassia & singthal/cinnamon), muomthei tobacco leh tomato.
Public Notice No. 106(RE-2008)/2004-2009 dated 7th Nov 2008 dungjui in sil 18
phalna piehbe in umkia: Hal namtui (agarbatti), bicycle spare parts, blades, bulbs,
kizepna cosmetics, patzam apat pieng puon, hal (fertilizers), kizepna sana (jewellery),
insecticides (kumtholou), savun kengkoh, damdawi, peppermint apat pieng thau
namtui (menthol), thoukang lou, rong (paints & varnishes), spices, stainless
steel um-le-bel, chi leh chini ban ah x-ray paper & photo paper. Tam teng
ban ah item 22 guonbe in ana um kia hi.
I gam ah Gangrape hing um hitaleh!
India sung, a dieh in Delhi khopi sunga numei-suom chi vaniengte
hinawnlou, pasal hon in numei khat lungsietna bei kei a soisah toh utlou pia
luppi chi kithang mama hi. Kum 10 sungin Delhi khopi ah pasalhon in numei khat
sual (gangrape) 10 vei tah um, tua zong innsung hinalailou, gari tailai sunga
kisuom hinalai dep.
Tunai, December 17 in Zo suonte busahna Munirka leh Mahipalpur kikal ah
Biharte numei khat a lawmpa toh bus sungah soisah leh a nungahnu suol in um,
India innpi vaihawmna Lok Sabha leh Rajya Sabha gel ah nasatah a genin um, hun
danga India political party teng lung kituotah a thukhat pha a sahkhawm uh um
khollou hinanleh tamthu ah aw khat in luongkhawm thei uhi. Opposition lamkai
Susma Swaraj in mi suoltute khailup in um uhen chitanpha in phutna bawl hial
hi. BJP ban ah UPA a party DMK leh AIADMK te’n zong capital punishment pieh hi
hen chi’n phut uhi. Khen khat in ahileh misuolte case pen IPC Section No. 307 –
tuolthat te toh akibah ding ahi chi’n pang ua, India sunga politician tal lang
mama tampite’n UPA solkal tawsot in dan tha siemkhiet ding ahi chi’n phut uhi.
National Crime Records Bureau in a record dan in kum 2011 sungin Delhi
khopi ah rape case 572 pha. Tukum December 15 tan in 635. Delhi maimai hilou
India khopi Haryana, Kerala leh Bangalore te azong rape case tampi um hi.
KHAMTHEI BAWLTE KU’A LAITHOT
Janni NDTV news report khat a kigen Jaipur a tehsepu kum 50 a upa Dinesh
Dwivedi, laisiemna lam a PhD degree ni vei jou hial khat khutdaw genthei tah a
hinkho zang in um hi. Ama’n ha teng in school teacher pension sum Rs. 35,000
tunitan in sang zing, hinanleh khutdaw in ahinkhuo zang hi.
News ten bangzieh a tuabang hinkhuo zang a khosa ahiei chi’a akan suina
uah, a tapa kum 25 a upa, school kaipei nawnlou, khamthei bawl toh umkhawm ua,
a tapa in sum demand bawl in a pienna pa zong zataat jou nawnlou khop in
sing-le-suong tanpha zang in a pa ana soisah zing ahidan mukhia uhi. Hinkho
nuomtah zang a a pension toh hing thei ding hina jenpi lampam a khutdaw leh zum
huai tah in hinkhuo zang in um hi.
Churachandpur district sungah tel tah in kisui hitaleh innsung bang ja,
nu-le-pa bang ja niteng hinkhuo lim-le-kipah a zanglou bang zatah a um ta diei?
Eima innsung a security guard bang mai a duty paw gige mi bang jatah I um di
uai? I neisa, nihteen-puonsil, um-le-bel, sing-le-suong tanpha zalentah a eima
innsung gel gel a koi ngamlou bang zatah I um di uai? Tuathamlou in, nit eng a
I lawkhiet, nute’n a kawng ua a zee tinten na ngawn khawmthei bawl tate giinna
zieh a zankhe va guo bang zatah I um di uai? Tam bang a hinkho zang innsung leh
nu-le-pa te hepi huai chilou I bawlpie thei lah bangma um sam lou, a tuakha
te’n bou in thei vai, hinaleh a tuokha nailoute’n tam bang dinmun hamsa pen
bang chituh a genthei huai a tai chi gel a gel but hilou hi.
Subscribe to:
Comments (Atom)