Mar 31, 2013

Khangthu ah A Li thuuh lam luut ngai

Zo suon, Chin-Kuki-Mizo-Zomi research scholar tam tah te’n I khangthu a suutna uh laibu tuom tuom tam tah I neita uh, tuate I sim chiengin lahlaw tah leh chiengkuonglou deu mei in I ki patna uh a gen chiet uhi. Apoina mama khat ahileh I pu-pa te’n documentation ana bawllou ahi ziehin I khangthu bangtan in sut sawm lei zong deithusam bang tah in I suut thei sih uhi. Historical reference um sun ahileh British te’n gam a’ng lah tou tou lai uapat mu thei in um pan a, tua zong ei lawi khangthu pen mun khat leh ni vel ah ana tel kha va leuh zel sam hi.

Etsahna di’n, Tuni tan a Zou toh kisai a khangthu laibu gielte’n ana genkhahna masapen ahileh 1475 AD ahi pan hi. McCulloh in a laibu gel ‘Account of the Valley of Munnipore and of the Hill Tribes’ ah, Chin Hills a um Khampat khuo ana gen kha hi. A gen dan ahileh, ‘Shan Kumpi gam sunga Pong khangthu ah, tuahunlai in Manipur kumpi leh Pong kumpi kikal ah kilawmtatna hoitah ana um a, Pong lengpa’n Manipur lengpa tanu ana kitenpi pen Khampat Hausa in kum 1475 AD in ana gumang (kidnapped) chi hi. Tuaziehin Pong leh Manipur kumpi kithuo in Khampat hausa ana dou uh’ chi’n giel hi. Tam pen Chin-Kuki-Mizo te lah a Zou khangthu kigelna masa pen di’a gintat ahinalai hi. Tam in a etsah ahileh tuahun lai a khuo bangza e khat a hausa leh kumpi gam dang ana dou thei ahita uleh khangthu bangtan e khat ana umsa um ding china ahi mai hi. Tuape’n tulai research scholar te’n a liithuh lam lut a 1475 AD masang lam teng sui khiet thei dan ngaisut poimaw hi. 
Pong khangthu a them khat a tel kha ban ah, Zou khangthu kigel khahna ana um sun dang ahileh, Italy apat Missionary, kum 1783 – 1806 sung Rangoon leh Ava a ana khawsa, Father Padre Vincentius Sangermano laibu gel, ‘Description of the Burmese Empire’ ah Zou thu tam bang in ana ki giel, ‘Chin Hills suolam, 20’ 30’ leh 21’ 30’ north latitude kikal ah nam neu Yaw (Jo) kichi a um, amaute ahileh Chien (Chin) hi ding uh ahi. Tamna teng Yaw namte’n mishi toh kihou matna leh miphieldawi silbawl theina nei dinga a gintat man un Burma Kumpite’n bangma ana lawh gamlou, a zieh ahileh a tung ua phulahna um ding a a gintat man un’ chi’n ana giel hi. 
Tuaban ah 1911 AD apat ana ki sun, Tedim Thu Kizakna in a gendan in 1886 lai in Kamhau-Sukte leh Zou hausa (Thangkhal khuo, Tungkua leh Tawtak khuo) te Tedim khuo kituhna zieh in ana ki tuoldel uh, chi mu thei in um hi. 
Historical reference dang zong um mei thei, hinanleh Zou khangthu gel ahi chiengin kum zabi 19 masang lai toh kisai a khangthu kigelna tam lou hi. 
Etsahna I zah, Zou khangthu ma banga Paite, Thadou, Simte, Hmar, Lushei, Gangte, Vaiphei leh a dang dang khangthu sut ding hitalei, ta sanga masazaw zong umlou Meithei ahiman in, tunai a research scholarte’n theitawp suo a aliithuuh lam khuot poimaw hi.
Burma gam ah lut in, a hitheina lampi tengah sui ve vaw lei um tham dinga gingtat a um.

No comments:

Post a Comment